TEMBANG DHANDHANGGULA

Pambuka

                Desa mawa cara, negara mawa tata. Paribasan iku duweni teges saben papan nduweni tata cara dhewe-dhewe sing ora padha karo papan liyane. Tata cara iku digathukake karo masarakat tartamtu. Upacara adat iku mau beda-beda wujude, ana kang awujud nggelar pagelaran ringgit wacucal sedalu natas, ana uga kang nganakake sedekah bumi kanthi nglarung asil bumine ing segara. Sanajan duweni adat kang beda-beda wujude, nanging nduweni ancas kang padha becike.

                Upacara adat kang beda-beda iku ora agawe bangsa Indonesia uga pisah lan ora nyawiji. Nanging upacara adat kang beda-beda iku mau kudu bisa gawe bangsa Indonesia nyawiji dadi siji, supaya bangsa Indonesia bisa urip rukun, ayem, lan tentrem. Saliyane iku upacara adat uga ora bakal kajupuk marang bangsa liya lan ora diakoni dening bangsa liya.

Ceprotan

                Upacara adat ceprotan yaiku upacara adat kang dilaksanakake dening warga Desa Sekar, Kecamata Donorojo, Kabupaten Pacitan. Upacara adat iki mengku karep kanggo mulyakake banyu lan ngenang Dewi Sekartaji. Tradhisi iki dilaksanakake saben taun tumiba ing sasi Longkang dina Jumat/Senen/Minggu Kliwon. Upacara iki uga minangka acara bersih desa kanthi ubarampe degan (klapa enom) kanggo upacara. Upacara iki kanthi diwiwiti sendratari Ki Godhek lan Dewi Sekartaji, lan sabanjure dilaksanakake acara Ceprotan dening para taruna kang kaperang dumadi rong klompok kang padha bandhem-bandheman.

                Puluhan warga warga padha ngadeg adhep-adhepan, sabanjure padha nguncalake degan tumuju arah mungsuh-mungsuhe. Perang-perangan iki dijenengake Ceprotan (Cipratan) kang lumrahe diwiwiti yen srengenge wis arep angslup. Upacara adat Ceprotan diwiwiti watara jam setengah lima sore. Wektu iring-iringan aparat desa mlebu lapangan sinambi ngarak tumpeng lan sesajian ampa ingkung (ayam panggang). Arak-arakan diiringi gamelan lan gendhing Jawa. Minangka cucuk lampah (barisan paling ngarep dhewe) yaiku kepala desa dalah garwa kang meranakake (dhapuk) dadi Ki Godhek, sesepuh desa lan cikal bakal desa. Nganti ing papan kang wis disiapake banjur mandheg lan lungguh sila saperlu donga kanggo kasejahteraan warga desa. Sapungkure donga, salah siji peserta mlayu karo nggawa ingkung. Mula swasana sing maune tenang malih dadi rame. Prastawa iki uga dadi pratandha diwiwitine adicara Ceprotan utawa perang degan. Para peserta kang adhep-adhepan kanthi jarak 50 meter banjur wiwit padha bandhem-bandheman. Cengkir padha miber ora tamtu arah saengga agawe penonton padha mlayu ngadoh.

                Upacara adat iki digelar adhedhasar asal-usule Desa Sekar iku dhewe. Ing sawijining wektu teka priya kang asmane Ki Godhek, sabanjure babat alas saperlu didadekake desa. Nalika Ki Godhek mbabat alas, teka wanita loro kakang adhi, Dewi Sekartaji lan Dewi Sukonandi. Wanita kekarone kasebut putri Kerajaan Kedhiri. Krana kesel lan ngelak, Dewi Sekartaji kesel leren, ning Dewi Sukonandi pilih nerusake laku sadurunge mandheg ing papan kang sabanjure dikenal minangka Desa Sukodono, Kecamatan Donorojo. Dewi Sekartaji kang ngelak banjur jaluk tulung marang Ki Godhek supaya digolekake banyu degan. Sawise disumbat (diilangi sepete), Dewi Sekartaji banjur ngombe banyu degan kasebut. Krana ora entek, banyune banjur wutah. Ing banyu degan sing diwutahake, jedhul sumber banyu kang nganti saiki isih ana lan tetep dikramatake warga Desa Sekar. Prastawa iku dumadi ngepasi dina Senen Kliwon sasi Longkang. Sadurunge nerusake laku, Dewi Sekartaji pesen, mbesuk ing papan dheweke ngutahake banyu degan dijenengake Desa Sekar.

Kapethik saka: Panjebar Semangat No. 33-18 Agustus 2018

Mitoni

Mitoni iku asal saka tembung pitu (7). Upacara adat iki dianakake wektu calon ibu nggarbini utawa meteng 7 sasi. Ancase kanggo keslametan calon bayi lan ibune utawa kanggo sing sipate tolak bala. Ing dhaerah tartamtu, upacara iki uga diarani tingkeban. Makna Jabang bayi umur 7 sasi iku wis nduwe raga sing sampurna. Dadi miturut pangertene wong Jawa, wetengan umur 7 sasi iki proses pangriptane manungsa iku wis nyata lan sampurna ing sasi kaping 7. Reroncen acara kanggo upacara mitoni iki luwih akeh tinimbang upacara ngupati.

Urut-urutane yaiku siraman, nglebokake endhog pitik kampung ning njero kain calon ibu dening calon bapak, salin rasukan, brojolan (nglebokake klapa gadhing enom), medhot lawe utawa lilitan benang (janur), mecahake wajan lan gayung, nyolong endhog lan pungkasane yaiku kendhuren. Acara siraman mung dianakake kanggo mitoni anak sing nomer siji. Miturut adat Jawa mitoni iku kudu dianakake ing dina sing temenan apik yaiku dina Senen awan nganti mbengi utawa dina Jemuah awan nganti bengi. Ma­sa­ra­kat Ja­wa tan­sah ora uwal sa­ka ta­ta­ca­ra adat tra­dhi­si. Apa ma­neh kang ge­ga­yut­an ka­ro sang­kan pa­ra­ning ma­nung­sa. Wi­wit ma­nung­sa ana nje­ro kan­dhu­tan ngan­ti ma­nung­sa su­rut ing ka­se­ban ja­ti, tan­sah di­iring kan­thi adat tra­dhi­si kang di­ge­lar ing wa­yah tar­tam­tu. De­ne ta­ta­ca­ra lan upa­ca­ra tra­dhi­si kang di­ge­lar na­li­ka sa­wi­ji­ning wa­ni­ta la­gi ngan­dhut duwe pa­nga­jab su­pa­ya ibu lan anak utawa wiji dadi kang di­kan­dhut tan­sah wi­lu­jeng nir sam­bi­ka­la. Panga­jab li­ya­ne, ba­yi kang di­lai­ra­ke mbe­su­ke bi­sa an­tuk ka­beg­jan uri­pe.

Kapethik saka: https://blogewongjawa.wordpress.com/2014/01/06/mitoni-7-wulanan/

 

Urut-urutaning mitoni yaiku: siraman, nglebokake endhog pitik kampung ning njero kain calon ibu dening calon bapak, salin rasukan, brojolan (nglebokake klapa gadhing enom), medhot lawe utawa lilitan benang (janur), mecahake wajan lan gayung, nyolong endhog lan pungkasane yaiku kendhuren.

Upacara Padha Weton

                Upacara padha weton yaiku upacara kang dilakokake nalika dina lair lan pasarane jabang bayi padha karo dina lair lan pasaran wong tuane. Miturut kapitayan wong Jawa, yen kadadeyan padha weton kuwi bakal nggawa nasib elek merga dipercaya bayi kasebut yen wis dewasa bakal dadi wong kang kasar, galak, lan duraka marang wong tuwane. Upacara iki dianakake nalika bocah mau isih bayi lan diwiwiti kanthi nglakokake upacara mbucal bayi banjur dilajengake kanthi upacara tebusan. Upacara mbucal bayi yaiku upacara kang dilakokake kanthi cara buwang bayi kasebut sacara simbolis, dene wong tuane menyang pluruhan nggunakake ikrak lan salajengipun ditemokake dening sedulur saka bapak utawa ibu bayi kasebut kanggo diurus kaya anake dhewe utawa dadi wong tuwa angkate bayi kasebut. Kanggo jupuk maneh bayi kasebut, wong tuwane kudu nyepakake tukon awujud tebusan dhuwit sajumlah sing wis disarujuki sadurunge nglakokake upacara mbucal bayi. Upacara iki kasebut upacara tebusan. Upacara tebusan dipimpin dening pinisepuh upacara adat lan diwiwiti kanthi bapak bocah mau menehi sajumlah dhuwit banjur dhuwit kasebut diselehake neng dhuwur lemah sing digunakake kanggo mendhem ari-ari bayi kasebut. Saliyane kuwi ibu bocah mau nampa anake saka ibu angkat bocah mau banjur bisa digawa mulih menyang omah dening wong tuwane.